Tereny sejsmiczne

            We wrześniu 2021 roku, wyspa la Palma  została dotknięta wybuchem wulkanu, który niszczy tam domy, drogi, a gorąca lawa dotarła nawet  do brzegów morza. Wiele krajów,  położonych w strefach sejsmicznych, wdrożyło odpowiednie systemy, aby  chronić ludzi przed skutkami  trzęsienia ziemi, także wybuchów wulkanów. Podobnie zdarza się  w sferze gospodarczej, kiedy pojawiają się kryzysy. Bywają one dużym zaskoczeniem  dla przedsiębiorców. Na początku XXI wieku nagłośniono termin „czarny łabędź”, który ma obrazować  możliwość pojawienia się  zmian w obszarze  gospodarki. Jest to jednak termin zaczerpnięty  z nauk biologicznych i jest mało przydatny  do zastosowania w ekonomii. Można pisać, że oto istnieje zagrożenie  ze strony  „czarnego łabędzia”. Jednak termin ten  jest rozmyty, mało konkretny. Trudno zdefiniować, czego może dotyczyć. Jeśli może dotyczyć wszystkiego, to staje się bezużyteczny. Dla przedsiębiorców  ważniejsze będą  informacje bardziej konkretne, umożliwiające ograniczanie ryzyka podejmowanych decyzji.  W tym zakresie bardziej przydatny  może być model VUCA, odnoszący się do konkretnych obszarów funkcjonowania gospodarki, sposobów zarządzania przedsiębiorstwami, procesów podejmowania decyzji. Dla świata, odkrycie Kopernika nic nie znaczyło. Ciała niebieskie poruszały się tak samo jak wcześniej. Jednak miało to duże znaczenie dla rozwoju nauki, wiedzy ludzi oraz rozwijania obecności człowieka we Wszechświecie.

Model VUCA

W trzeciej dekadzie XXI wieku, tak sfera gospodarcza,  jak również społeczna,  funkcjonują  jak gdyby na terenie  sejsmicznym.  W każdej chwili może się coś zdarzyć, co zburzy dotychczasowe  zasady  czy modele działania.  Okres pandemii pokazał, jak wzrasta skala niepewności  oraz ryzyka.  W gwałtowny sposób  rozwijają się nowe technologie.  Media społecznościowe likwidują granice czasowe  między jakimś wydarzeniem a rozpowszechnieniem informacji,  i to w skali całego globu. Wygrana Emmy Raducanu na korcie tenisowym, natychmiast wpływa na działania marketingowe podejmowane przez  producentów odzieży sportowej oraz działających w branży modowej. Nagle mogą one sponsorować nową markę osobistą, licząc na zwrot z inwestycji.  Płatności elektroniczne,  zakupy online,   wpływają na zmiany modelu biznesu  wielu przedsiębiorstw. Paczkomaty zmieniają zachowania zakupowe konsumentów. Platforma Booksy pozwala fryzjerom cieszyć się własnym czasem, wolnym wieczorem. Klienci sami się zapisują na wizyty, a fryzjerka może odłożyć wieczorem telefon i bawić się z dziećmi. W takich warunkach, warto spojrzeć na stworzony  przez wojsko model VUCA, aby  zamienić schematy myślenia oraz  procedury budowania  strategii. Akronim VUCA obejmuje cztery następujące obszary:

• volatility – zmienność,
• uncertainty – niepewność,
• complexity – złożoność,
• ambiguity – niejednoznaczność.

Przytoczony model  warto rozważyć  z punktu widzenia  podejmowania decyzji   w planowaniu  oraz wdrażaniu  decyzji zarządczych  w przedsiębiorstwach. Jak każdy model,  nie może on oddać  wszystkich niuansów  funkcjonowania przedsiębiorstwa,  jednak pomaga w krytycznym spojrzeniu  na istniejące  koncepcje oraz  sposoby myślenia  o gospodarce, o świecie. Japonia jest przykładem, że można sobie radzić, chociaż kraj leży w strefie  sejsmicznej. Dzieci w przedszkolu wiedzą, jak się należy zachować, kiedy wystąpi trzęsienie ziemi. Inżynierowie opracowali nowatorskie metody budowania domów.  To metafora pomagająca ludziom w zmianie podejścia  do zarządzania  przedsiębiorstwem, korzystając z rozumienia funkcjonowania świata dzięki uproszczeniu, jakim jest model VUCA. To jest model ogólny, natomiast każde przedsiębiorstwo funkcjonuje w oryginalnych warunkach. Podobnie jak Japonia, staje przed wyzwaniem dopasowania metod zarządzania do zmieniającego się otoczenia.

Zmienność

W dotychczasowym modelu, przedsiębiorstwa  przygotowywały plany strategiczne, długofalowe, na których budowano  działania taktyczne, operacyjne. Ta zasada wymaga w XXI wieku  krytycznej weryfikacji. Fundamenty,  na których opierało się przedsiębiorstwo, mogą nie wytrzymać naporu zmian. Pandemia z dużą siłą   uderzyła między innymi w model działania  uniwersytetów. Przemysł farmaceutyczny przygotował szczepionki, co świadczy o posiadaniu kompetentnych zespołów badawczych.  W szybkim tempie pojawiają się  w otoczeniu paczkomaty,  wpływając na funkcjonowanie rynku. Znikają z rynku  wielkopowierzchniowe placówki handlowe. Przybywa liczba  aplikacji,  które wpływają na zachowania konsumentów oraz działania  przedsiębiorstw.  W każdej branży pojawiają się innowacje, a to zmusza do    elastycznego traktowania  własnego modelu biznesu. Zarządzając przedsiębiorstwem, trzeba myśleć o generalnym kierunku rozwoju, natomiast na bieżąco dyskutować o prawdopodobnych, niemal codziennych zmianach. Agenda ONZ (17)  a także Europejski Zielony Ład wyznaczają kierunki  rozwoju, jednak jest to tylko  ogólna płaszczyzna. Wielka Brytania została we wrześniu 2021 roku  całkowicie zaskoczona brakami towarów w sklepach,  w tym paliwa na stacjach benzynowych.  W Polsce także pojawia się   wiele zmian – np. gwałtowny wzrost cen drewna, stali, materiałów budowlanych. Innym przykładem mogą być zmiany uchwalane  przez rządy w nocy,  wprowadzające nowe, zmienione zasady  działania  od kolejnego poranka.  Zmienność otoczenia wymaga czujności, uważności, śledzenia informacji,  szybkiego reagowania. Mózgi kadry zarządzającej potrzebują czasu  oraz uczenia się sposobów funkcjonowania w nowym modelu.  Truizmem jest zdanie, że giną organizmy nieprzystosowane. I tak też jest w gospodarce. Trzeba szukać rozwiązań, które codziennie będą  wspierać procesy przystosowania się do zmian. Próżno szukać gotowych rozwiązań w podręcznikach z zarządzania. One powstają codziennie, na bieżąco, jako efekt dyskusji, wymiany doświadczeń, wniosków wynikających z błędnych decyzji.  I ważne jest, aby zachować w tym równowagę, radość życia, dobre relacje z innymi.

Niepewność

Każdy lider szuka sposobów  ograniczania ryzyka. Jest to trudniejsze w warunkach  szybko zachodzących zmian. Niepewność zmusza  do myślenia opartego  na rachunku prawdopodobieństwa. Jest to trudne dla mózgu.  W naturalny sposób dąży on  do kategoryzowania, porządkowania  rzeczywistości.  Tymczasem staje się to faktem, że tempo zmian przyspiesza. Część innowacji okazuje się nieskuteczna. Konieczne staje się doskonalenie metod  szacowania prawdopodobieństwa, opracowanie scenariuszy, korzystania z eksperymentów. Mieszkańcy Londynu, widząc kolejki i braki paliwa na stacjach benzynowych mają pretensje, że nikt tego nie przewidział. Można mieć własne przekonania, które mogą nie uzyskać weryfikacji rynkowej.  Właściwe będzie obserwowanie tego, co działa,  a co nie działa.  Trzeba myśleć samodzielnie  i niezależnie. Modele sprawdzone  na innych rynkach,  w innych krajach, nie muszą być skuteczne w przypadku konkretnego przedsiębiorstwa. Sposobem uczenia się  są porażki. Należy je akceptować i korygować tworzone oraz wdrażane  strategie działania.

Złożoność

Globalizacja spowodowała  zwiększenie skali powiazań między  działającymi na rynku podmiotami. Dotyczy to zarówno pojedynczego  przedsiębiorstwa, jak również  całych branż oraz grup krajów. Trudno wyodrębnić poszczególne czynniki, które wywołują zmiany w świecie. Ich źródłem są także zachodzące w otoczeniu zmiany. Podniesienie płacy   minimalnej  w Polsce wpłynęło  na finanse wielu przedsiębiorstw oraz instytucji.  Wycofanie wojsk  z Afganistanu przełożyło się  na zachowania społeczne, polityczne,  także gospodarcze. Analiza mutacji koronawirusa  jest przykładem, jak bardzo złożone są  procesy biologiczne. Podobnie jest w odniesieniu  do sfery ekonomicznej.  Trzeba szukać nowych metod  gromadzenia oraz przetwarzania danych.  Warto rozwijać współpracę  między różnymi podmiotami, aby łączyć  siły i środki do radzenia sobie  ze złożonością procesów społecznych oraz gospodarczych. Pojedynczo trudno funkcjonować na rynku.

Niejednoznaczność

            W medycynie znane są  sytuacje,  kiedy sztuczna inteligencja  potrafi skuteczniej zinterpretować  zdjęcie rentgenowskie niż lekarz.  W sferze gospodarczej  rośnie złożoność  przepisów prawnych.  Debaty prowadzone  w mediach publicznych dostarczają przykładów prezentowania różnych opinii prawników,   związanych z interpretacją przepisów. Umowy zawierane z partnerami wymagają długich negocjacji,  obszernych tekstów, które niekiedy trudno zapisać  jednoznacznie.  W warunkach reformy prawa w Polsce, konfliktu z Unią Europejską, wzrasta ryzyko  niejednoznaczności  w interpretacji  wielu kwestii. Zwiększa  to ryzyko  podejmowanych działań. Procesy sądowe  trwają długo,  są kosztowne, a to zwiększa ryzyko gospodarcze. Ograniczanie niejednoznaczności  drogą zbierania  różnych opinii oraz porad, wydłuża czas  podejmowania decyzji, co może ograniczać elastyczność, szybkość oraz zwinność danego przedsiębiorstwa. W dniu 1 października 2021 roku podano informację, że wskaźnik inflacji przekroczył wartości prognozowane. W medycynie funkcjonuje przekonanie, że szybka diagnoza zwiększa szansę pacjenta na powrót do zdrowia. Nie ma prostych rad, jak reagować na wzrost cen. Jednak trzeba podejmować wyzwania. Zadłużenie związane z pandemią to czynnik bez wątpienia generujący procesy inflacyjne. Na bieżąco trzeba analizować sytuację i podejmować decyzje – także w odniesieniu do konsumentów, do gospodarstw domowych.

Nowy świat

Odkrycia K. Kolumba spowodowały wiele zmian w funkcjonowaniu Europy, jednak trwało to długo i w wolnym tempie dotykało małych krajów.  W XXI wieku  tempo zmian jest niezwykle szybkie.  I to właśnie wymusza  wprowadzenie zmiany  w myśleniu osób  zarządzających przedsiębiorstwami. Nic nie dokona się samoistnie. Nikt też nie ma monopolu  na całościowe spojrzenie na świat. Potrzebne są rozmowy, dyskusje, aby zmniejszyć ryzyko podejmowanych decyzji. Można to osiągać, biorąc także pod uwagę model VUCA, chociaż trzeba mieć świadomość,  że ryzyko będzie wyższe niż w przeszłości. Wielkim wyzwaniem będzie funkcjonowanie ludzi  w tak złożonym systemie. Mamy tutaj na myśli  kwestie związane z równowagą. Ludzie nie są komputerami,  i potrzebują czasu  na wypoczynek, regenerację, na całościowy rozwój. Są to wyzwania, które warto podejmować w odniesieniu  do całościowego postrzegania sfery społecznej oraz gospodarczej. Właśnie podano informację, że góra Mont Blanc „skurczyła” się o 92 centymetry. Prawdopodobnie stopiła się część lodowca. Także konsumenci stają przed wyzwaniem krytycznego spojrzenia na dotychczasowe nawyki, zakupy, stan posiadania, model życia.

Rola państwa

Elementy modelu VUCA pozwalają zrozumieć szybko zachodzące zmiany.  W takich warunkach istotne staje się budowanie trwałych fundamentów tam, gdzie jest to możliwe. Z tego względu, krytycznie można ocenić Brexit. Osłabianie Wspólnoty, krótkowzroczność,  to jak dolewanie oliwy do ognia. Podobnie, krytycznie można ocenić wprowadzanie zmian  w systemie prawa w Polsce czy generowanie napięć związanych z sąsiadami oraz Unią Europejską. Rządy powinny zdawać sobie sprawę  z ich roli, związanej ze stabilizowaniem  tych kwestii, które zwiększą poczucie bezpieczeństwa przedsiębiorstw. Kluczowe znaczenie ma stabilizacja  sfery społecznej oraz gospodarczej. Krytycznie trzeba oceniać  skupianie się na wyłącznie na celach politycznych, kiedy w świecie  przyspieszają zmiany klimatyczne, środowiskowe, energetyczne.  Nawet w Niemczech, po wyborach pojawiły się komentarze, że konieczne staje się przyspieszenie wprowadzania zmian, które umożliwią Europie, dalej światu, osiąganie neutralności w  oddziaływaniu na  środowisko naturalne. Planeta sobie poradzi bez człowieka. Jednak ludzie nie zdołają zachować własnej obecności na  Ziemi, którą ograbią z jej zasobów.